De overgang naar de Bronstijd was voor veel gemeenschappen een periode van aanzienlijke onrust, toen de gevestigde sociale structuren van de daaraan voorafgaande Kopertijd begonnen af te brokkelen. Het begrijpen van dit cruciale tijdperk – wat deze veranderingen veroorzaakte en hoe mensen zich aanpasten – blijft een uitdaging voor archeologen. Een recente studie biedt een nieuw perspectief door het onderzoek van Murayghat, een oude vindplaats in Jordanië, en biedt een kijkje in de manier waarop samenlevingen reageerden op grote verstoringen.
Achtergrond: het kopertijdperk en de verstoring ervan
In het Kopertijdperk (of Chalcolithicum) ontstonden er gevestigde boerengemeenschappen in de Levant-regio van het Midden-Oosten. Deze periode werd gekenmerkt door ontwikkelingen zoals de koperwinning en het smelten van koper, maar ongeveer 5500 jaar geleden kenden veel van deze nederzettingen een achteruitgang: ze werden kleiner of werden volledig verlaten.
Klimaatverandering en maatschappelijke ineenstorting
Eerder onderzoek suggereert dat een combinatie van factoren waarschijnlijk heeft bijgedragen aan deze maatschappelijke verschuiving, waaronder klimaatverandering en sociale ontwrichting. De Chalcolithische periode was opmerkelijk vochtig en ondersteunde vegetatie die tegenwoordig normaal gesproken niet in de regio zou groeien. Deze periode van toegenomen regenval culmineerde in een overgang naar een droger klimaat, wat een aanzienlijke impact kan hebben gehad op de landbouwpraktijken en de stabiliteit van de gemeenschap.
Murayghat: een ander soort nederzetting
Murayghat, gelegen nabij de stad Madaba in Jordanië, onderscheidt zich van de typische woongemeenschappen uit de vroegere Chalcolithische periode. Volgens archeoloog Susanne Kerner van de Universiteit van Kopenhagen en hoofdauteur van het onderzoek lijkt het erop dat het voornamelijk werd gebruikt voor ceremoniële bijeenkomsten en niet voor het dagelijks leven.
“In plaats van de grote, gevestigde gemeenschappen met kleinere heiligdommen die gebruikelijk waren in het Chalcolithicum, onthullen onze opgravingen in Murayghat uit de vroege bronstijd clusters van hunebedden, staande stenen en grote megalithische structuren die duiden op rituele bijeenkomsten en gemeenschappelijke begrafenissen, in plaats van op woonruimten”, legt Kerner uit.
Dolmens: markeringen van rituele activiteit
Hunebedden, ook wel portaalgraven genoemd, zijn monumentale grafconstructies die doorgaans bestaan uit twee rechtopstaande stenen die een horizontale deksteen ondersteunen. Kerner en haar collega’s documenteerden nauwgezet de overblijfselen van meer dan 95 hunebedden in Murayghat, en gaven gedetailleerde beschrijvingen van meer dan twintig ervan, die allemaal dateren uit de vroege bronstijd.
Hoewel geen van de hunebedden menselijke resten bevatte, suggereert hun gelijkenis met beter bewaarde hunebedvelden in de regio sterk een ceremonieel doel.
Voorbij de dolmens: kenmerken van de centrale heuveltop
De prominente heuveltop van de site is ook voorzien van stenen omheiningen en uitgehouwen gesteente, wat de interpretatie van een ruimte gewijd aan ceremonieel gebruik verder ondersteunt. Er zijn met name weinig aanwijzingen voor typische huishoudelijke voorzieningen zoals haarden, die normaal gesproken in woonwijken te vinden zijn.
Diverse architectuur en de beweging van mensen
De verscheidenheid aan bouwstijlen in Murayghat is ongebruikelijk voor een woonwijk. Kerner suggereert dat deze diversiteit verklaard kan worden door verschillende groepen mensen die naar de plek reizen en hun eigen unieke tradities meebrengen.
“De indeling van de locatie en de prominente aanwezigheid van de hunebedden ondersteunen dit idee, net als veel van de artefacten die daar zijn blootgelegd”, benadrukt ze. Deze artefacten omvatten grote gemeenschappelijke kommen en andere items die vaak worden geassocieerd met rituelen en feesten.
Aanpassing aan een veranderende wereld
Hoewel het opdrogende klimaat het sociaal-politieke landschap van de late Chalcolithische Levant aanzienlijk heeft hervormd, heeft het niet alle gemeenschappen gedwongen te verdwijnen. Sommige gebieden kenden inderdaad een steile achteruitgang of zelfs verlatenheid, maar andere vonden manieren om te blijven bestaan.
“Mensen moesten nieuwe manieren vinden om met een situatie om te gaan waarin traditionele waarden en gedrag niet langer werkten”, schrijft Kerner. “Er moesten nieuwe methoden worden ontwikkeld om het leven – en de dood – te organiseren, binnen een samenleving die te maken heeft met een grote verstoring van het dagelijks leven en wordt gekenmerkt door zwakke sociale hiërarchieën.”
Onbeantwoorde vragen en het belang van Murayghat
Het blijft een uitdaging om te begrijpen hoe deze aanpassingen plaatsvonden. Na duizenden jaren kan het onmogelijk zijn om de gebeurtenissen in Murayghat in de vroege bronstijd volledig te reconstrueren. Het behoud van zoveel aanwijzingen op de site maakt het echter tot een unieke waardevolle hulpbron voor archeologen.
“Murayghat biedt ons fascinerende nieuwe inzichten in hoe vroege samenlevingen omgingen met ontwrichting door het bouwen van monumenten, het herdefiniëren van sociale rollen en het creëren van nieuwe gemeenschapsvormen”, besluit Kerner. De site biedt een overtuigend inzicht in de veerkracht en het aanpassingsvermogen van oude gemeenschappen die te maken hebben met diepgaande maatschappelijke en ecologische veranderingen.
