Recente gebeurtenissen, van een rivierredding in Worcester tot een massale steekpartij in een trein, hebben geleid tot hernieuwde discussie over menselijk heldendom. Verhalen over moed en onbaatzuchtige actie volgen vaak op crises en stellen een lang gekoesterde overtuiging ter discussie: dat mensen bevriezen of vluchten als er gevaar dreigt. Opkomend onderzoek en inzichten van deskundigen suggereren nu dat ‘apathie van omstanders’ een misvatting is, en dat een neiging tot heroïsche actie een natuurlijke neiging van ons allemaal kan zijn.
De verschuiving in perceptie begrijpen
Vorig jaar hebben het snelle denkvermogen en de moed van Colin McGarva een vrouw gered van een overstromende rivier in Worcester. Zijn instinctieve reactie, om zonder aarzeling in de gevaarlijke wateren te duiken, belichaamt een terugkerend patroon dat we zien in noodsituaties. Op dezelfde manier toonde de reactie op een recente aanval op een trein van Doncaster naar Londen de moed van individuen als Samir Zitouni, een LNER-werknemer die zijn eigen veiligheid riskeerde om passagiers te beschermen. Zitouni’s moed leverde hem lof op van de autoriteiten en benadrukte het potentieel van gewone mensen om heldhaftig te handelen.
Het omstandereffect ontkrachten
Jarenlang domineerde het concept van ‘apathie van omstanders’ – het idee dat het onwaarschijnlijk is dat individuen in noodsituaties zullen ingrijpen als anderen aanwezig zijn – ons begrip van menselijk gedrag. Modern onderzoek onthult echter een ander verhaal. Deskundigen op het gebied van groepsgedrag, zoals prof. Stephen Reicher van de Universiteit van St. Andrews, weerleggen dit idee krachtig. Het onderzoek van Reicher, gebaseerd op incidenten als de aanslagen van 7/7 op de Londense metro en de aanval op de admiraal Duncan pub in 1999, toonde aan dat mensen doorgaans blijven en elkaar helpen, zelfs als ze in gevaar zijn.
Prof. Clifford Stott van Keele University, gespecialiseerd in de psychologie van menigten en groepsidentiteit, herhaalde dit sentiment. Hij benadrukte dat hedendaagse onderzoeken bewijzen dat mensen ‘zeer goed zijn in het beschermen van zichzelf’, en dat schijnbaar individuele heldendaden worden ondersteund door een natuurlijke eenheid tussen vreemden. ‘Apathie van omstanders is een mythe’, aldus Stott, wijzend op het steeds duidelijker wordende vermogen tot collectieve actie in noodsituaties.
Een natuurlijk vermogen tot collectieve actie
De bevindingen suggereren dat heroïsche actie niet alleen het domein is van uitzonderlijke individuen, maar een wijdverspreid potentieel heeft bij gewone mensen. Dit perspectief onderstreept een positief aspect van de menselijke conditie en roept de samenleving op om dit vermogen te koesteren en te benutten. Met het vooruitzicht op vaker voorkomende klimaatgerelateerde noodsituaties benadrukt prof. Stott het belang van het versterken van de lokale veerkracht en het bieden van structuren aan lokale gemeenschappen die de wens om te helpen faciliteren en beheren.
Ondersteuning van natuurlijke reacties
Sociaal psycholoog prof. John Drury van de Universiteit van Sussex benadrukte dat hulpverleners de inherente neiging van mensen om zich te groeperen en elkaar te helpen moeten ondersteunen en faciliteren. Hij wees op de kracht van taal en pleitte voor het gebruik van positieve en verenigende uitdrukkingen als ‘de gemeenschap’ en ‘wij’, om de verbindingen binnen groepen te versterken.
Het cultiveren van een cultuur van helpers
Dr. Gill Harrop, hoofd van het Bystander Intervention Program aan de Universiteit van Worcester, merkte de groeiende trend op van instellingen die actief een cultuur van helpers bevorderen. Ze noemde steeds meer voorbeelden van trainingen voor omstandersinterventie op scholen, hogescholen, universiteiten, politie en de NHS, waardoor langzaam gemeenschappen van actieve omstanders ontstaan. >”We zien dit nu gebeuren met trainingen voor omstandersinterventie… door gemeenschappen van actieve omstanders te creëren. En dat is geweldig.”
De opkomende consensus onder deskundigen is duidelijk: mensen zijn verre van passieve waarnemers, maar zijn van nature geneigd elkaar te helpen in tijden van crisis. Door deze natuurlijke tendens te begrijpen en te ondersteunen, kunnen we sterkere, veerkrachtigere gemeenschappen opbouwen die voorbereid zijn op toekomstige uitdagingen
