Eeuwenlang hebben wetenschappers geworsteld met de puzzel van veroudering. Oude filosofen stelden theorieën voor die veroudering in verband brachten met het opdrogen van lichaamsvloeistoffen, terwijl de moderne wetenschap suggereert dat veroudering een gevolg is van het voorrang geven aan voortplanting boven een lang leven. Deze ‘wegwerp soma’-hypothese stelt dat de evolutie de voorkeur geeft aan het doorgeven van genen tegen elke prijs, wat betekent dat de middelen die worden gestoken in het grootbrengen van nakomelingen ten koste gaan van het in stand houden van de lichaamssystemen. Deze wisselwerking kan vooral uitgesproken zijn bij vrouwen, die veel investeren in zwangerschap en borstvoeding in vergelijking met mannen.
Studies die onderzoeken of vrouwen met meer kinderen een korter leven leiden, hebben echter tegenstrijdige resultaten opgeleverd: sommige laten een verband zien, terwijl andere geen verband vinden. Deze inconsistentie komt waarschijnlijk voort uit het feit dat de reproductiekosten niet statisch zijn; het fluctueert afhankelijk van de druk op het milieu.
“In goede tijden is deze afweging onzichtbaar”, legt Euan Young, onderzoeker aan de Rijksuniversiteit Groningen, uit. “De afweging wordt pas duidelijk als de tijden moeilijk zijn.”
De grote Finse hongersnood: een venster op de reproductieve kosten
Om dit idee te testen analyseerden Young en zijn team parochiegegevens van meer dan 4.500 Finse vrouwen over een periode van 250 jaar – een periode die de verwoestende Grote Finse Hongersnood van 1866 tot 1868 omvatte. Deze hongersnood bood een grimmige momentopname van hoe uitdagende omstandigheden de reproductieve kosten voor de levensduur van vrouwen vergroten.
Hun bevindingen waren opvallend: voor vrouwen die tijdens de hongersnood kinderen kregen, verminderde elk extra kind hun levensverwachting met zes maanden. Vrouwen die vóór of na de hongersnood leefden of die in deze periode geen kinderen kregen, vertoonden een dergelijk verband tussen nakomelingen en levensduur niet.
Dit onderzoek bouwt voort op eerdere studies met behulp van historische datasets van pre-industriële populaties in Quebec, Canada, die ook duidden op een verband tussen voortplanting en een kortere levensduur onder dwang, maar die de specifieke omgevingscontext ontbeerden die door Young’s team werd geboden.
Voorbij correlatie: oorzaak vaststellen
Deze nieuwe studie is belangrijk omdat er gebruik wordt gemaakt van een enorme dataset die generaties overspant om rekening te houden met factoren als genetica en levensstijl, waardoor het oorzakelijk verband dichter bij komt dan eerdere studies hadden kunnen doen. “Het vermogen om deze verstorende variabelen te controleren is van cruciaal belang”, legt Elisabeth Bolund uit, een onderzoeker aan de Zweedse Universiteit voor Landbouwwetenschappen die niet bij het onderzoek betrokken was.
Het onderzoek maakt duidelijk waarom vrouwen vandaag de dag doorgaans langer leven dan mannen: ondanks de biologische kosten die gepaard gaan met voortplanting, verminderen moderne westerse samenlevingen deze lasten aanzienlijk door kleinere gezinsgroottes en verbeterde gezondheidszorg. Daarentegen worden tijdens perioden van hongersnood of wijdverbreide ontberingen de energetische eisen van zwangerschap en borstvoeding versterkt wanneer de calorie-inname schaars is.
Zoals Young uitlegt, dwingt dit een fysiologische afweging af, “het verlagen van het basale metabolisme en dus het vertragen van andere belangrijke functies, resulterend in achteruitgang van de gezondheid en een kortere levensduur.” Dit werpt ook licht op waarom sommige eerdere studies dit verband vooral vonden onder lagere sociaal-economische groepen – zij leefden in wezen in voortdurend schaarse omgevingen.
Het complexe samenspel van biologie en milieu
Hoewel de studie een specifieke ecologische trigger voor de reproductieve kosten benadrukt, doet dit niets af aan het belang van andere factoren die van invloed zijn op de verschillen in levensduur tussen mannen en vrouwen. Verschillen in levensstijl zoals roken en alcoholgebruik spelen een rol, evenals geslachtschromosomale variaties die kunnen bijdragen aan biologische verouderingsprocessen die uniek zijn voor elk geslacht.
“We hebben meer onderzoek nodig naar hoe verschillende factoren – naast alleen de reproductiekosten – bijdragen aan seksespecifieke veroudering”, concludeert Young. Deze nieuwste studie dient als een cruciaal stukje van de puzzel en herinnert ons eraan dat het verhaal van veroudering niet alleen over genen gaat, maar ook op ingewikkelde wijze verweven is met de draden van onze omgeving en geschiedenis.
