Eeuwenlang is voedsel meer geweest dan alleen levensonderhoud; het is een instrument van diplomatie. Menu’s, die vaak over het hoofd worden gezien, dienen als subtiele maar krachtige instrumenten bij het vormgeven van politieke allianties, het overbrengen van de nationale identiteit en het creëren van zelfs wrijving. Een nieuwe studie waarin een eeuw Portugese diplomatieke maaltijden wordt geanalyseerd, laat zien hoe doelbewuste culinaire keuzes het buitenlands beleid weerspiegelen en beïnvloeden.
De strategische plaat
Onderzoekers in Portugal onderzochten 457 menu’s van diplomatieke diners, staatsbanketten en recepties uit de periode 1910 tot 2023. De bevindingen tonen aan dat maaltijden niet alleen over gastvrijheid gaan; het zijn gestructureerde diplomatieke handelingen. Deze evenementen dienen vijf belangrijke functies:
- Tactische maaltijden: Gebruikt tijdens gebiedsoverdrachten of onderhandelingen.
- Geopolitieke maaltijden: Versterking van bestaande allianties.
- Economische maaltijden: Bevordering van handels- en financiële banden.
- Samenwerkingsmaaltijden: Gemeenschappelijke belangen op het gebied van wetenschap, cultuur of ontwikkeling onder de aandacht brengen.
- Culturele nabijheidsmaaltijden: Versterking van de banden door gedeelde gastronomie (zoals Cozido à Portuguesa of kabeljauwrecepten).
Van Franse luxe tot gastronationalisme
In het begin van de 20e eeuw leunden de Portugese diplomatieke maaltijden zwaar op de Franse keuken, wat een weerspiegeling was van prestige en invloed. Er begon echter een verschuiving tijdens de autoritaire Estado Novo -periode (1933–1974). Op de menukaarten stonden steeds meer Portugese producten, wat een teken was van een toename van het gastronationalisme : het doelbewuste gebruik van voedsel om de nationale identiteit te promoten.
Een goed voorbeeld is de lunch uit 1957 voor koningin Elizabeth II, ontworpen om het Portugese grondgebied en de Portugese cultuur onder de aandacht te brengen. Gerechten als kreeft uit Peniche en fruittaartjes uit Alcobaça waren niet alleen delicatessen; het waren uitspraken van nationale trots.
Economische realiteit en postkoloniale verschuivingen
In de jaren zestig en zeventig was er een trend naar zeldzame ingrediënten: schildpaddensoep voor prins Philip, forel uit de Azoren voor Amerikaanse en Franse presidenten. Toch dwongen economische crises vaak een terugkeer naar gemakkelijker verkrijgbare Portugese basisproducten.
De onafhankelijkheid van de voormalige Portugese koloniën bracht ook veranderingen met zich mee. Menu’s begonnen de koloniale taal te verwijderen en simpelweg ‘koffie’ te vermelden in plaats van de oorsprong ervan te specificeren. Dit weerspiegelde een bredere verschuiving in identiteit en een verlangen om versterking van koloniale verhalen te vermijden.
De kracht van symbolische keuzes
Zelfs ogenschijnlijk onschuldige menukeuzes wegen zwaar. De studie belicht een merkwaardig geval: rosbief dat in 1990 aan de Indiase president werd geserveerd. Waarom een gerecht dat zo sterk geassocieerd wordt met het Britse kolonialisme? De onderzoekers suggereren dat het misschien een opzettelijk gebaar van culturele nabijheid was, of een subtiele poging om invloed uit te oefenen.
Een ander intrigerend voorbeeld is Consommé de presunto de Barrancos, een soep in Franse stijl gemaakt met gezouten ham uit Barrancos, geserveerd aan koning Felipe VI van Spanje in 2016. Spanje staat bekend om zijn eigen gezouten ham. Was dit een speelse uitdaging, een subtiele bevestiging van de Portugese culinaire identiteit?
Voorbij de plaat
Dit onderzoek onderstreept het strategische belang van het integreren van gastronomie in de nationale diplomatie. Door zijn keuken, taal en tradities strategisch onder de aandacht te brengen, wil Portugal de mondiale perceptie van zijn cultuur vormgeven.
Het onderzoek erkent echter beperkingen, waaronder hiaten in archiefstukken. Toekomstig onderzoek zou ogenschijnlijk tegenstrijdige menukeuzes en de onderliggende motivaties daarachter moeten onderzoeken.
Uiteindelijk laat deze analyse zien dat voedsel niet alleen is wat we eten; het is een taal van macht, identiteit en diplomatie. Elk gerecht dat op een staatsbanket wordt geserveerd, draagt een boodschap met zich mee, al dan niet opzettelijk
