Archeolodzy pracujący na odległym stanowisku we wschodniej Polsce dokonali zaskakującego odkrycia: żelaznego instrumentu sprzed 2300 lat, którego prawdopodobnie używali starożytni Celtowie do operacji czaszki. To odkrycie nie tylko rzuca światło na praktyki medyczne tego wojowniczego plemienia, ale także dodaje kolejną fascynującą warstwę do naszego zrozumienia ich złożonego społeczeństwa i sieci handlowych.
Ten ręcznie wykonany artefakt odkryto w Łysej Górze, osadzie w województwie mazowieckim, słynącej z pozostałości osady celtyckiej pochodzącej z IV wieku p.n.e. mi. Bartłomiej Kaczyński, archeolog z Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie, potwierdził, że technika wykonania narzędzia odpowiada technice stosowanej przez ówczesnych kowali celtyckich. Jego konstrukcja wyraźnie wskazuje, że został stworzony specjalnie do trepanacji, starożytnej praktyki wiercenia w czaszce.
Choć według współczesnych standardów może się to wydawać barbarzyńskie, trepanacja była zaskakująco powszechna w wielu kulturach, od starożytnej Hiszpanii po Boliwię, i była praktykowana przez co najmniej 5000 lat, aż do początków XIX wieku. Wydaje się, że wśród Celtów ten zabieg chirurgiczny służył zarówno celom praktycznym, jak i rytualnym. Jak wynika z badania opublikowanego w 2007 roku w czasopiśmie Neurosurgical Focus, woleli technikę polegającą na zeskrobaniu części czaszki niż na wierceniu otworów.
Chociaż w celtyckich pochówkach w innych miejscach odnaleziono narzędzia do trepanacji, w Łysej Górze nie odkryto jeszcze żadnych szczątków ludzkich noszących ślady tej procedury. Sugeruje to, że chociaż w ich społeczeństwie istniała wiedza chirurgiczna, jej wykorzystanie mogło być selektywne lub warunkowe. Samo odkrycie jest zaskakujące ze względu na położenie geograficzne stanowiska – Łysa Góra to najbardziej wysunięta na wschód kolonia celtycka, jaką kiedykolwiek znaleziono w Europie.
Niedawne wykopaliska w Łysej Górze odsłoniły bogaty zbiór fascynujących artefaktów rzucających światło na złożone życie celtyckich mieszkańców. W 2024 roku archeolodzy odkryli rzadki hełm z brązu oraz wiele przedmiotów związanych z jazdą konną i handlem. W następnym roku podniesiono z ziemi kolekcję broszek, włóczni, topora i innych metalowych przedmiotów związanych z hobby jeździeckim.
Odkrycie tego wiosennego skalpela trepanacyjnego po raz kolejny podkreśla poziom rozwoju tej społeczności celtyckiej. Jej obecność sugeruje istnienie w ich szeregach wyspecjalizowanych jednostek, posiadających zarówno wiedzę medyczną, jak i rytualną oraz kowala zdolnego do wykuwania tak skomplikowanych instrumentów.
Dowody wskazują, że dodając kolejną warstwę do tajemnicy, Łysa Góra została ufortyfikowana na długo przed przybyciem Celtów w IV wieku p.n.e. mi. Kiedy jednak się tam osiedlili, miejsce to szybko stało się ośrodkiem handlu, sądząc po obfitości metalurgii brązu i żelaza, unikalnych towarów importowanych oraz znalezionych na tym terenie fragmentarycznych przedmiotów z bursztynu. Ten cenny materiał, wysoko ceniony w tym okresie w całym basenie Morza Śródziemnego, mógł skłonić Celtów do ufortyfikowania Łysej Góry jako strategicznego punktu na Szlaku Bursztynowym.
Odkrycie narzędzia do trepanacji w Łysej Górze ukazuje złożony obraz kultury celtyckiej – społeczeństwa słynącego z siły militarnej, ale głęboko zanurzonego w zaawansowanej obróbce metali i posiadającego wyrafinowane praktyki medyczne przeplatające się z wierzeniami rytualnymi.
